سرزمین مهر

مقدمه

اکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus sppو نام انگلیسی  Red Gum گیاهی است از خانواده myrtaceae از درختان عظیم وسریع الرشد اقیانوسیه که به نقاط مختلف دنیا نیز انتشار یافته است و جنگل های وسیعی از آن در هند ومراکش ایجاد شده است . نام علمی جنس آن از دو واژه یونانی eu به معنای خوب و Kalypto به معنای پنهان مشتق شده است . بیش از 500 گونه دارد. در حدود بیش از نیم قرن قبل به ایران وارد شده است . و در مناطق جنوب کشور که محیط مناسبی برای آن بوده است کاشته شده واکنون درختان کهنسال آن در فارس دیده می شود. در حدود سال‌های 1310 گونه های مختلفی از اکالیپتوس به ایران وارد شد و در شمال کشور کشت گردید.

درختانی که در شمال کاشته شدند هرچند سال یکبار بر اثر سرمای سخت از بین می‌رفتند.

چند گونه آن که در ایران کاشت شده است :

1-  گونه Eucalyptus camaldulensis و مترادف آن E.rostrata این درخت در شمال ایران در اوایل مرداد شکوفه می دهد وگلهای آن لیمویی رنگ است وبذر آن در اوایل زمستان می رسد در خوزستان کاشته می شود. از این درخت صمغی به نام کینوی استرالیا گرفته می شود. ضمنا در زراعت چوب مخصوصا در ایران مناسب است.

2-  گونه E.globulus labill این درخت نیز حدود 50 سال قبل به ایران وارد شد و در شمال کاشته شد. مقاومت آن به سرما کم است . رشد آن در استرالیا و تاسمانی زیاد و به 100 متر می رسد اما در ایران به علت نامساعد بودن شرایط اقلیمی زیاد بلند نمی شود از این گونه هم صمغ کینو گرفته می شود.

3-  Eucalyptus microtheca این گونه نیز دهها سال قبل به ایران وارد شد و در خوزستان و آبادان کاشته می شود و در مقابل شوری خاک حساسیت کمتری نسبت به سایر  گونه ها نشان می دهد.

4-  اخیراً گونه های دیگری نیزوارد شده و از نظر تطابق ، با شرایط اقلیمی ایران در شمال تحت بررسی است که یکی از این گونه ها اکالیپتوس لثه آبی یا درخت تب استرالیا است که شناخته ترین گونه اکالیپتوس است که مصرف پزشکی دارد . طول آن 230 پا و برگ های 12-4 اینچی سبز تند وبراق .

اگر چه اوکالیپتوس بومی اقیانوسیه است . و جنگل های وسیعی از آن در استرالیا و تاسمانی می روید اما به دلیل داشتن نرمش اکولوژیکی نسبتا وسیع امروزه در اکثر نقاط دنیا دیده می شود.

مشخصات ریخت شناسی :

چوب آن سخت وبادوام است وپوسیدگی حاصل نمی کنند. پوست ساقه آن قهوه ای مایل به زرد وبه سهولت از ساقه جدا می شود برگ آن دائمی – همیشه سبز وبرحسب اینکه متعلق به گیاه جوان یا شاخه های جوان یا مسن باشد دارای اشکال مختلف است . در شاخه های جوان برگ ها وضع متقابل ، افقی وتقریبا عادی از دمبرگ دارند گلهای آن بیضی دراز و مدور و در قسمت قاعده پهنک قرار می گیرد. کناره پهنک برگ ها صاف است طول هر برگ حدود 15-10 cm وعرض آن 8-4cm . رنگ برگ ها در ابتدا سبز مایل به آبی است ولی تدریجا به رنگ سبز مایل به سفید در می آید. و مومی می شود شاخه های حاصل این نوع برگ ها ظاهر چهار گوش وبال دار دارند. در شاخه های مسن حالت منفرد روی ساقه و هریک به یک دمبرگ باریک به طول 3-2 cm ختم می شود. پهنک برگ درختان مسن ، باریک و دراز ، عاری از تار ، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است . رنگ آنها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می باشد طول آنها 25-16cm وعرض آنها 15-2cm ساقه حامل این برگ ها حالت مدور وبدون بال دارد. اگر برگ ها در روشنایی و در مقابل نور خورشید قرار گیرند. نقاط متعددی در آنها تشخیص داده می شود که محل کیسه های ترشحی است .

اختصاصات تشریحی :

‌برگ ساقه های جوان از خارج به داخل

1-  بشره یا کوتیکول ضخیم که فقط در سطح تحتانی پهنک ، روزنه دارد. (در برگ گیاهان مسن که عموما ظاهری باریک ودراز دارند روزنه ها در هر دو سطح برگ دیده می شود )

2-  بافت نرده ای که منحصراً شامل دولایه آن هم در سطح فوقانی پهنک برگ است (برگ درختان مسن دارای بافت نرده ای در هر دوسطح برگ است) در این ناحیه بلورهای منشوری شکل اگزالات کلسیم دیده می شود.

3-  در زیر بافت نرده ای برگ ساقه های جوان و در فاصله بافت های نرده ای دو سطح برگ درختان مسن مزوفیل وجود دارد .

4-  در بافت های پارانشیمی ، حفره های متعددی درزیر میکروسکوپ دیده می شود که هریک از آنها یک کیسه ترشحی است .

5-  در ناحیه رگبرگ وسط برگ واقع در دو سمت فوقانی وتحتانی پهنک چند ردیف سلول کلانشیمی وسپس پارانشیم مه آدار مرکب از سلول های مدور دیده می شود. در مرکز این پارانشیم یکدسته آوند بزرگ چوب – آبکش به صورت قوسی محصور در پرسیکل فیبری وجود دارد که لایه آندودرمی آن را از خارج فرا گرفته است .

6-  در بشره برگ ساقه های مسن فرورفتگی های عدسک مانند دیده می شود که چوب پنبه ای ومدور شده اند که برگ های ساقه های جوان فاقد آن می باشند.

ترکیبات شیمیایی :

برگ تازه اکالیپتوس دارای 3 تا 5 درصد اسانس – یک ماده تلخ به نام روتین مواد رزینی مختلف – اسید اکالیپتیک وغیره است .

اسانس اکالیپتوس :

این اسانس از برگ های تازه وغنچه های گل به وسیله تقطیر با بخار آب در استرالیا، الجزایر وفرانسه تهیه می شود. راندمان آن نیز 800 تا 1000 گرم اسانس برای هر 100kgr برگ تازه است . اسانس تقطیر اول چون زیاد خالص نیست مقداری سود به آن می افزایند وسپس مجدداَ تقطیر می کنند. این اسانس مایعی بسیار سیال با تحرک بی رنگ ویا به رنگ زرد بسیار روشن است . بوی آن قوی – با عطر مخصوص و طعم آن ابتدا خنک کننده ولی تدریجا سوزاننده می شود. اسانس اوکالیپتوس در گرمای 15 درجه وزن مخصوص بین 91/0 تا 93/0 دارد به هر نسبتی در الکل مطلق ولی در 5 برابر حجم خود الکل 70 درجه حل می گردد. با اسانس های دیگر وروغن های ثابت به خوبی مخلوط می شود و در آب تقریبا غیر محلول است . اسانس آن باید در شیشه های کاملا دربسته در محل خنک دور از نور و روشنایی قرار گیرد. مراکز تجاری تولید اسانس اوکالیپتوس ، اسپانیا وپرتقال است . در این کشورها اسانس را از گونه ی E.globolus بدست می آورند. علاوه بر این گونه ، دو گونه E.smithii ,E.fruticetorum نیز مورد اسانس گیری قرار می گیرند.

ترکیب شیمیایی اسانس اکالیپتوس :‌

الدئیدوالریک – آلدئیدبوتریک – پین راست – کامفن – فنن – نوعی الکل ترپینیک به نام پینوکاروئول – مقدار کمی الکل اتیلیک – استات دامیل – یک ماده قابل تبلور به نام ادوسمول که در غالب گونه های اکالیپتوس وجود دارد. و 60 تا 80 درصد اسانس ، مربوط به ماده سینئول به فرمول C₁₀H₁₈O می باشد که به نام های اوکالیپتول و کاژه پوتول نیز گفته می شود . که مهم ترین واصلی ترین ماده تشکیل دهنده اسانس اوکالیپتوس می باشد.